Kỷ niệm 80 năm thành lập Chi bộ Chí Kiên - Chi bộ Đảng đầu tiên và những thắng lợi của quân và dân Bắc Kạn trong cuộc khởi nghĩa giành chính quyền

Đáp ứng yêu cầu phát triển của phong trào cách mạng, đêm 22/9/1943, dưới chân thác nước tại khu ruộng Coỏng Tát, thôn Bản Duồm, xã Thượng Ân, tổng Bằng Đức, châu Ngân Sơn, với sự có mặt của đồng chí Văn (tức đồng chí Võ Nguyên Giáp), Chi bộ Nam tiến tổ chức kết nạp những hội viên trung kiên vào Đảng gồm đồng chí Thành Tâm (tức đồng chí Đồng Văn Bằng), đồng chí Đông Sơn (tức đồng chí Doanh Hằng) và tuyên bố thành lập Chi bộ Chí Kiên do đồng chí đồng chí Dương Mạc Hiếu (tức Nghĩa) là đảng viên, cán bộ Nam tiến phụ trách tổng Bằng Đức làm Bí thư chi bộ. Để tưởng nhớ đồng chí Phùng Chí Kiên, Ủy viên Trung ương Đảng, một trong những người chỉ huy Cứu quốc quân đã hy sinh anh dũng tại Khau Pàn, xã Đức Vân, huyện Ngân Sơn vào ngày 22/8/1941, các đồng chí cán bộ Nam tiến đã đặt tên bí mật cho tổng Bằng Đức là tổng Chí Kiên. Chi bộ đầu tiên thành lập ở tổng Bằng Đức mang tên Chi bộ Chí Kiên.

 Đại tướng Võ Nguyên Giáp chụp ảnh lưu niệm với các đồng chí cán bộ trong đoàn quân Nam tiến, Bắc tiến trong lần gặp mặt tại Thái nguyên – Trong cuốn“ Đại tướng Võ Nguyên Giáp với tỉnh Thái Nguyên”( ảnh có mặt các Đồng chí: Nông Văn Quang, Doanh Hằng, Nông Văn Lạc, Nông Thị Hựu).

Sự kiện Chi bộ Chí Kiên ra đời, là thắng lợi lớn đánh dấu bước ngoặt trong phong trào cách mạng Bắc Cạn (Bắc Cạn – tên được viết trong giai đoạn này). Từ đây phong trào cách mạng của tỉnh đã có sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, có nhiều chuyển biến nhanh, mở ra thời kỳ phát triển lớn mạnh của Đảng bộ tỉnh. Sau khi được thành lập, Chi bộ đã nhanh chóng tập hợp, tuyên truyền, giác ngộ nhiều quần chúng, phát triển đảng viên, nhiều cơ sở Việt Minh đã được xây dựng, ở châu Chợ Đồn có Nghĩa Tá, Đại Sảo, Bình Trung, Đông Viên, cho đến đầu tháng 9/1943 hầu hết người Dao ở các tổng này đều gia nhập Việt Minh. Trong thời gian này Đội Việt Nam cứu quốc quân đã xây dựng được cơ sở mặt trận Việt Minh ở Bản Pình, Bản Pài, và phát triển phong trào Việt Minh ở tổng Nghĩa Tá, châu Chợ Đồn. Từ những cơ sở đầu tiên này, phong trào Việt Minh đã phát triển nhanh chóng ra các làng bản xung quanh, đội xung phong Nam tiến cũng đã xây dựng được cơ sở Việt Minh ở các bản làng vùng cao của các châu.

 Tư liệu thành lập châu Kháng Nhật tại thôn Nà Nhàm- Yên Thượng tháng 4 năm 1945. Theo tài liệu cuốn Khu Quang Trung trong cuộc vận động cách mạng tháng Tám ở Việt Bắc- Ban nghiên cứu lịch sử Đảng khu Tự trị Việt Bắc.XB 1972.

Tháng 10/1943, hai đoàn quân Nam tiến và Bắc tiến đã gặp nhau ở  Pù Cọ - Bản Bẳng, xã Nghĩa Tá, châu Chợ Đồn, con đường liên lạc giữa các trung tâm cách mạng Việt Bắc đã được khai thông (Đội quân Nam tiến xuất phát từ bản É- Thượng Ân- Ngân Sơn tiến về Nghĩa Tá, đội quân Bắc tiến xuất phát từ Võ Nhai-Thái Nguyên. Để kỷ niệm thắng lợi việc mở thông con đường liên lạc giữa Việt Nam cứu quốc quân với căn cứ Cao Bằng, các đồng chí lãnh đạo đã đặt tên xã Nghĩa Tá là xã Thắng Lợi) Song song với đoàn quân Nam tiến, Bắc tiến, phong trào Đông tiến (từ Cao Bằng phát triển xuống Lạng Sơn), Tây tiến (từ Cao Bằng đánh thông qua vùng cao Bắc Cạn, Tuyên Quang) được đẩy mạnh. Như vậy phong trào cách mạng ở vùng bắc (Thái Nguyên) và vùng nam (Cao Bằng) đã nối liền được với nhau, các căn cứ địa Cao Bằng- Đại Từ- Định Hóa- Sơn Dương đã được kết nối gắn bó, tạo ra tiền đề để hình thành từng bước căn cứ địa toàn Việt Bắc sau này. Cũng trong tháng 10/1943, Ban chấp hành Việt Minh Tổng Chí Kiên được thành lập tại bản É xã Thượng Ân (Ngân Sơn), gồm các đồng chí Đồng Văn Bằng, Thanh Bảo, Đào Văn Bích, Phù Dung, do đồng chí Đồng Văn Bằng làm chủ nhiệm. Phát huy những thành quả cách mạng đã giành được, quân và dân Bắc Cạn đẩy mạnh phong trào đấu tranh cách mạng, vận động thành lập khu Việt Minh trong các dân tộc thiểu số vùng cao thuộc phạm vi châu Nguyên Bình, Thạch An (Cao Bằng) Ngân Sơn, Chợ Đồn, Chợ Rã (Bắc Cạn). Tháng 11/1943 khu Việt Minh vùng cao được thành lập, mang mật danh Khu Quang Trung do đồng chí Lý Văn Thượng làm chủ nhiệm, gồm châu Lê Lợi, châu Kháng Pháp, châu Kháng Nhật (Châu Kháng Nhật thành lập tháng 4/1945 tại Nà Nhàm xã Yên Thượng - Chợ Đồn do đồng chí Nông Ngọc Đồng làm Chủ nhiệm, Ma Thanh Sơn làm phó chủ nhiệm). Đây là sự kiện lớn trong đời sống chính trị của đồng bào Dao nó có tác dụng thúc đẩy phong trào cách mạng vùng cao, các châu Nguyên Bình (Cao Bằng) Ngân Sơn, Chợ Đồn, Chợ Rã, Bạch Thông  (Bắc Cạn) phát triển mạnh mẽ và vững chắc đó là một đòn đánh mạnh vào chính sách chia rẽ miệt thị dân tộc của thực dân Pháp xâm lược và bè lũ tay sai là thắng lợi lớn của đường lối cách mạng, chính sách dân tộc của Đảng.

 Di tích Đồi Pù Cọ nơi hai đội quân Nam tiến, Bắc tiến gặp nhau, tháng 10/1943 tại bản Bẳng, xã Nghĩa Tá.

Cuối năm 1943, đầu năm 1944, trước sự phát triển mạnh mẽ, rộng khắp của phong trào cách mạng ở Bắc Cạn, thực dân Pháp tăng cường các hoạt động đàn áp, khủng bố dã man, có 9 đồng chí là cán bộ, đảng viên nòng cốt đã hy sinh, trong đó có đồng chí Đồng Văn Bằng, Đức Xuân, Hồng Giang, Mỹ Thanh, gần 200 người bị bắt, hàng nghìn quần chúng bị cướp bóc, tra tấn, giam cầm. Tuy nhiên, thực dân Pháp không thể dập tắt được phong trào cách mạng ở đây. Thực hiện Chỉ thị Sửa soạn khởi nghĩa, tháng 7/1944, Ban Việt Minh liên tỉnh Cao-Bắc-Lạng chủ trương phát động chiến tranh du kích, đẩy mạnh công tác sửa soạn khởi nghĩa. Ngày 9/3/1945, Phát xít Nhật nổ súng hất cẳng thực dân Pháp, Ban Việt Minh liên tỉnh Cao-Bắc-Lạng đã họp nhận định tỉnh hình và quyết định: Đánh đổ chế độ thống trị của Pháp ở hương thôn, rồi sẽ tùy nơi thành lập chính quyền nhân dân các cấp. Ngày 20,21 tháng 3/1945, đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân do đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy đã tiến vào địa phận xã Thượng Ân (Ngân Sơn), ngày 21/3/1945, 16 xã thuộc châu Ngân Sơn được giải phóng. Trên đà thắng lợi, ngày 21 đến ngày 30/3/1945, nhân dân đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền ở Chợ Rã. Từ ngày 28/3 đến đầu tháng 4/1945, khởi nghĩa giành chính quyền ở Chợ Đồn. Từ 17/3 đến tháng 7/1945, quân dân ta tiếp tục khởi nghĩa giành chính quyền ở Bạch Thông. Từ 25/3 đến tháng 7/1945, khởi nghĩa giành chính quyền ở Na Rì. Đi đến đâu, đội vũ trang đều tiến hành xây dựng cơ sở Việt Minh, xóa bỏ chính quyền cơ sở của địch, thành lập Ủy ban nhân dân lâm thời. Để tiếp tục xây dựng tổ chức Đảng lớn mạnh, lãnh đạo nhân dân kháng Nhật, giành chính quyền, tháng 4/1945 tại Thuần Mang (Ngân Sơn), đồng chí Dương Mạc Thạch cùng các đồng chí Lãnh đạo Bắc Cạn họp và quyết định thành lập Tỉnh ủy lâm thời gồm 5 đồng chí và phân công đồng chí Dương Mạc Thạch phụ trách châu Hoa Thám (Bạch Thông), Nông Văn Lạc phụ trách châu Trưng Vương (Chợ Rã); đồng chí Doanh Hằng phụ trách châu Ngọc Quyến (Ngân Sơn); đồng chí Công Tú phụ trách châu Tri Phương (Na Rì) và đồng chí Nông Văn Quang phụ trách châu Kháng Nhật (Chợ Đồn). Trong suốt thời gian, từ tháng 4 đến tháng 8/1945, quân và dân các dân tộc tỉnh Bắc Cạn liên tục nổi dậy đánh phát xít Nhật ở nhiều nơi như đồn Cao Kỳ (Chợ Mới), đồn Phủ Thông, Nà Hoan (Tân Tiến), Nà Đinh - Quang Thuận, Lang Chanh (Lục Bình), đồn Ngân Sơn, đồn Chợ Mới làm cho quân Nhật hoang mang, rệu rã. Ngày 21/8/1945 các đơn vị quân giải phóng từ nhiều hướng tiến vào thị xã Bắc Cạn, xóa bỏ chính quyền tay sai Nhật. Ngày 23/8/1945, quân Nhật chính thức rút khỏi thị xã Bắc Cạn. Ngày 25/8/1945, tại thị xã Bắc Cạn một cuộc mít tinh lớn với sự tham gia của hàng vạn đồng bào các dân tộc thị xã Bắc Cạn, Bạch Thông và các đại biểu địa phương trong toàn tỉnh. Tại đây, đại diện tổng bộ Việt Minh tuyên bố chính thức xóa bỏ toàn bộ chính quyền địch ở Bắc Cạn, thành lập chính quyền cách mạng và giới thiệu Ủy ban nhân dân lâm thời tỉnh Bắc Cạn.

 Khách tham quan Di tích Nơi ở và làm việc của  đồng chí Võ Nguyên Giáp và các đồng chí Lãnh đạo Đảng từ năm 1943 đến năm 1945 tại bản Bẳng, xã Nghĩa Tá.

Từ một chi bộ Đảng đầu tiên - Chi bộ Chí Kiên đã được sự đùm bọc của nhân dân, sự lãnh đạo của các đồng chí đảng viên nòng cốt, kiên trung, các  tổ chức cơ sở Đảng, đảng viên đã phát triển nhanh chóng trên địa bàn các tổng, các châu của tỉnh Bắc Cạn. Đông đảo đồng bào nhân dân các dân tộc Bắc Cạn được sự dẫn dắt của Đảng, được Đảng giác ngộ về quyền lợi, về nhiệm vụ, đã quyết tâm, đồng lòng, hăng hái tham gia mặt trận Việt Minh, không quản gian khổ hy sinh, đem hết nhiệt tình và khả năng của mình cống hiến cho cách mạng.

Khởi nghĩa giành chính quyền ở Bắc Cạn thắng lợi khẳng định sự đúng đắn của đường lối cách mạng, đường lối giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc của Đảng, sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí cách mạng tiền bối, đã tổ chức và lãnh đạo Nhân dân các dân tộc Bắc Cạn, dũng cảm, kiên cường vùng lên đấu tranh giành lấy quyền làm chủ trên mảnh đất quê hương của mình. Những thắng lợi của quân và dân Bắc Cạn đã góp phần vào sự hình thành, phát triển khu căn cứ địa Việt Bắc, góp phần vào những thành công chung của cả nước trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc.

Trải qua 80 năm, từ ngày thành lập Chi bộ đầu tiên của tỉnh, qua các cuộc kháng chiến và nhiều lần chia tách, sáp nhập địa giới hành chính của tỉnh, Đảng bộ, Nhân dân các dân tộc tỉnh Bắc Kạn¹ vẫn một lòng đi theo cách mạng, theo Đảng và Bác Hồ kính yêu, phát huy truyền thống đoàn kết, thi đua lao động, sáng tạo quyết tâm xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh./.

¹ Nghị quyết của Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam Khoá IX, kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 6/ 11/1996, do Chủ tịch Quốc hội Nông Đức Mạnh (khi đó) ký. Nghị quyết đã ghi rõ: “Chia tỉnh Bắc Thái thành hai tỉnh là tỉnh Bắc Kạn và tỉnh Thái Nguyên...” tên tỉnh -  viết Bắc Kạn.

Nguồn: Những sự kiện lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn – tập 1(1942-1975).XB2015; Khu Quang Trung trong cuộc vận động cách mạng tháng Tám ở Việt Bắc- Ban nghiên cứu lịch sử Đảng khu Tự trị Việt Bắc.XB 1972; ND tuyên truyền thành lập Chi bộ Chí kiên của Ban Tuyên giáo tỉnh ủy Bắc Kạn.

Nguồn: Cổng TTĐT huyện Chợ Đồn